කර්මාන්තකරුවන්ගේ ගැටළු ඉදිරිපත් කිරීම සඳහා දුරකතන අංක තුනක්
විජයාවතරණයෙන් පසුව මෙරට සිදුවන සුවිශේෂිතම ඓතිහාසික කාර්ය වන්නේ මහින්දාගමනයයි. දුමින්දාගමනය හා වාම දන්ත ධාතුව අපට ලැබෙන්නේ ඊට ද අනතුරුවය. අනුරාධ ග්‍රාමය අනුරාධපුර නගරය ලෙස නිර්මාණය වන්නේ පණ්‌ඩුකාභය රජු සමයේදීය. (ක්‍රි. පු. 247-207) දේවානම්පියතිස්‌ස රාජ්‍ය සමය සිංහල රාජ්‍ය වංශ කතාවේ අග්‍රගණ්‍යම සන්ධිස්‌ථානය හා කඩඉම සලකුණු කරයි. ඒ මහින්දාගමනය සිදුවීමයි. මිහිඳු මහරහතන් වහන්සේ ඇතුළු රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සහ සැලසුම් සහගත ධර්මදූත පිරිස දේවානම්පියතිස්‌ස රජු හමුවීම සහ ධර්ම ප්‍රචාරක කටයුත්ත ආරම්භ වන්නේ මිහින්තලය කේන්ද්‍ර කර ගනිමිනි.
කිසියම් ප්‍රාථමික, ප්‍රාකෘත සහ ප්‍රාදේශීය මට්‌ටමකින් ද චූල සාම්ප්‍රදායික මට්‌ටමකින් ද එතෙක්‌ පැවැති ගෝත්‍රික හෝ ආදිවාසී ශ්‍රී ලාංකීය සංස්‌කෘතිකමය ජන විඤ්ඤාණය වෙනත් දිශානතියකට හසු වී බෞද්ධ ශිෂ්ටාචාරයක්‌ සහ සභ්‍යත්වයක්‌ බවට පත් වීමත්, ඉදිරියට සංවර්ධනය වෙමින් විකාශනය වීමේදීත් කේන්ද්‍රීය පුණ්‍ය භූමිය වන්නේ මිහින්තලාවයි.
වර්තමාන මිහින්තලය සහ මිස්‌සක පව්ව යන්නට ඉපැරණි හැඳින්වීම වන්නේ ෙච්තියගිරි හෙවත් සෑගිරි යනුවෙනි. එහි සරල ව්‍යවහාරික නිරුක්‌තිය වන්නේ ස්‌ථූප කන්ද යනුවෙනි. මේ අනුව ධාතුන් වහන්සේ තැන්පත් කළ ස්‌ථූප විශාල සංඛ්‍යාවක්‌ මෙහි පිහිටා තිබූ බව පෙනේ. මහාවංශයට අනුව මෙය මිශ්‍රක පව්ව ලෙසින් ද හඳුන්වා ඇති බව පෙනේ. (මහාවංශ පරිච්ඡේදය 13 ගාථාව 20) තෙවැනි සංගායනාවේ ප්‍රතිඵලයක්‌ ලෙස දැනට සියවස්‌ 23 කට පමණ පෙර (ක්‍රි. පූ. 247 පමණය) පොසොන් පුරපසළොස්‌වක පොහොය දින බුදුන් වහන්සේ පිරිනිවන් පා වසර 236 කට පසු තවත් ගිහි පැවිදි හයදෙනකු ද සමඟ මහා මහින්ද මහරහතන් වහන්සේ දේවානම්පියතිස්‌ස රජු මුණගැසෙන්නේ අහඹු හමුවීමක්‌ ලෙස නොවන පෙර සූදානම් කරගත් සැලැස්‌මකට අනුව බව අනුමාන කළ හැකිය. ඉතා කෙටි පරිසරය හා ගැඹුරු බුද්ධි පරීක්‌ෂණයකින් අනතුරුව මිහිඳු මහරහතන් වහන්සේ චුල්ලහස්‌ථිපදොaපම සුත්‍රය දේශනා කර ඇත.
මිහිඳු හිමි ඇතුළු සංඝයා වහන්සේ මුල්ම වස්‌ කාලය ගත කරන්නේ මිහින්තලයේදීය. වංශකතා අනුව මිහිඳු හිමියන් සමඟ පැමිණි භණ්‌ඩුක උපාසක තෙමේ පැවිදි වී උපසම්පදාවද ලබා රහත් බවට ද පත් වන්නේ මෙම මිහින්තලාවේදීය. ශ්‍රී ලංකාවේදී ගිහියකු පැවිදි බවට පත් වන ප්‍රථම අවස්‌ථාව මෙය වේ. (මහාවංශය පරිච්ඡේදය 14 ගාථා 26, 31, 33), අෂ්ටඵල රුහ බෝධීන් වහන්සේ නමක්‌ ද මිහින්තලයේදී රෝපණය කර ඇත. (මහාවංශය පරිච්ඡේදය 19 ගාථාව 62) මහා අරිට්‌ඨ අමාත්‍යවරයා ඇතුළු පනස්‌ දෙදෙනකු සසුන්ගත වන්නේ ද මෙම පුණ්‍ය භූමියේදීය. දේවානම්පියතිස්‌ස රජතුමා සංඝයා වහන්සේ උදෙසා ලෙන් 68 ක් පූජා කරන්නේ ද මිහින්තලේදීය. මෙම ලෙන් ආදිවාසී මානවයා විසින් ඊට පෙර භාවිතයට ගන්නට ඇත. ථුපාරාමයේ තැන්පත් කිරීම සඳහා වැඩම කරන සර්වඥ ධාතුන් වහන්සේ මුලින්ම තැන්පත් කරන්නේ ද මිහින්තලේය. එතැන් සිට මෙම පුදබිම සෑගිරිය ලෙස හැඳින්වූ බව වංශකතා සඳහන් කර ඇත. වර්ෂ 48 ක් ලක්‌බිම වැඩ විසූ මිහිඳු හිමියන් වහන්සේ අවසන් වස්‌කාලය ද ගත කර පිරිනිවන්පාන්නේ ද මිහින්තලේදීය. දේවානම්පියතිස්‌ස රජතුමා මිහිඳු හිමියන්ට අනුරාධපුරයට වඩින ලෙස ආරාධනා කළ ද උන්වහන්සේ ප්‍රථම රැය ගත කළේ මිහින්තලයේමය. (මහාවංශය පරිච්ඡේදය 14 ගාථාව 12) එළාර රජුද සෑගිරියට (මිහින්තලයට) ගොස් භික්‌ෂු සංඝයා වහන්සේ හමුවී සුවදුක්‌ සොයා බලා කටයුතු කර ඇත. ෆාහියන් හිමියන්ගේ වාර්තාවලට අනුව එකල මිහින්තලේ භික්ෂූන් වහන්සේ දෙදහසක්‌ පමණ වාසය කර ඇත. අවුරුදු 1500 ක් පමණ කාලයක් අනුරාධපුර යුගය (රජවරු 100 ක් පමණ පාලනය කළ) පැවතුණ අතර මේ කාලයේදී රජවරු බහුතරයක්‌ම මිහින්තලා පුදබිමේ තහවුරු කිරීම් සහ සංවර්ධන කටයුතු සඳහා දායක වී ඇත.
වංශකතාවලට අනුව මිහින්තලය මහින්දාගමනයට පෙර පැවැති ප්‍රාග් බෞද්ධ මධ්‍යස්‌ථානයක්‌ බවට තහවුරු වී ඇත. මේ බව පුරාවිද්‍යාත්මක විමර්ශනවලින් ද සනාථ වී ඇත. මිහින්තලය කඳුගැට කීපයකින් සමන්විතව ඇත. මිහින්තලා කන්ද, ඇත්වෙහෙර කන්ද, අලි පැටියා කන්ද, රාජගිරි ලෙන කන්ද, කණ්‌ඨක සෑය, අටසැටලෙන් පිහිටි කන්ද සහ ගිරිභණ්‌ඩ සෑය කන්ද වශයෙන් මේවා නම් කර ඇත. මෙම කඳුගැට සහ තැනිතලා සමස්ත භූමිය පුරාම ඉපැරණි කලාත්මක ආගමික හා පූජනීය අවශේෂයන් දක්‌නට ඇත. මිහින්තලේ පුරාවිද්‍යා කටුගෙය ඉපැරණි තොරතුරු රැසක්‌ හෙළි කරන හා සනාථ කරන ස්‌ථානයකි. මිහින්තලය (සෑගිරිය) ස්‌ථුප, දැවැන්ත භික්‌ෂු ආරාම, කටාරම් කෙටූ ගල්ලෙන්, සෙල්මුවා ස්‌ථම්භ, සෙල්මුවා සෝපාන, පොකුණු, පිළිම ගෙවල්, ඝණ්‌ඨාඝර, උපෝසථඝර, සීමා මාලක සහ සක්‌මන් මළු ආදියෙන් ඉපැරණි ආරාම සංකීර්ණයක මහරහත් විභූතියක්‌ සහ පරිසරයක්‌ නිර්මාණය කර ඇති බව පෙනේ. ශ්‍රී ලංකාවේ හෙළ සංස්‌කෘතියේ නිර්මාණශීලීත්වය, නිපුණතාව, පරිණත බව, රසිකත්වය සහ කෞශල්‍ය මිහින්තලයේ පූජා භූමියෙන් විශද කර පෙන්වයි.
මිහින්තලේ (සෑගිරියෙහි) සුවිශේෂිත ස්ථාන)
බෙහෙත් ගෙය (පුරාණ රෝහල)
මහාවංශයේ තොරතුරුවලට අනුව ක්‍රි. ව. 8 පමණ කාලයේදී දෙවන සේන රජු විසින් ෙච්තියගිරියෙහි වෙදහලක්‌ ඉදිකර ඇත. මෙය එවකට වැඩ විසූ භික්ෂූන් වහන්සේලාට සහ ගිහි අයට බාහිරව සහ නේවාසිකව ප්‍රතිකාර ලබා ගැනීමට හැකි වූ රෝහලකි. මෙය ඉතා විධිමත්ව නිර්මාණය කර ඇත. එම නටබුන් දැනට මිහින්තලේදී දැකගත හැකිය. මිහින්තලා පුවරු ලිපියක සඳහන් වන පරිදි මෙම රෝහලේ විශේෂඥ වෛද්‍යවරු ද සේවය කර ඇති බව සඳහන් වේ. වාට්‌ටු කාමර 31 ක පමණ රෝගීන් හැට දෙනකුට නේවාසිකව ප්‍රතිකාර මෙහිදී ලබාගත හැකි වී ඇත. ශිලාමය බෙහෙත් ඔරුවක්‌ සෙල්මුවා වංගෙඩියක්‌ ද හමුවී ඇත.
කණ්‌ඨක සෑය
කලාත්මක හා නිර්මාණාත්මක අතින් සුවිශේෂී ස්‌ථානයකි. වාස්‌තු විද්‍යාත්මක ඉදිකිරීම්, කලාත්මක ගල් කැටයම් හා සිතුවම්වලින් මෙය සමන්විතය. කෞතුකාගාරයක්‌ බඳුය. මහාචාර්ය පරණවිතාන සූරීන් මේ පිළිබඳව විධිමත් විමර්ශනයක්‌ සිදුකර ඇත. වංශකතා අනුව මහා අරිට්‌ඨ හිමි ඇතුළු හිමිවරුන්ට හැටඅටක්‌ ලෙන් සූදානම් කරන්නේ මෙම ෙච්තිය අවටය. මෙම ලෙන් භාවිතයට ගෙන ඇත්තේ මෙම ෙච්තිය ඉදිකිරීමට ද පෙරය. මේ ලෙන්වල බ්‍රාහ්මීය අක්‌ෂරවලින් යුතු ලෙන් ලිපි ද දක්‌නට ඇත. මෙම චෛත්‍ය වටා ශෛලමය කංචුqකයක්‌ තැනවූ බවට ද මහාවංශය කරුණු දක්වා ඇත. (මහාවංශය පරිච්ඡේදය 33 ගාථාව 25) අනුරාධපුර අරාජික වීමත් සමග මෙම ස්ථානය සොරුන් විසින් මංකොල්ල කා ඇත. මෙම ගරා වැටුණු චෛත්‍ය පෙදෙස 1934 වර්ෂයේදී හඳුන්වා ඇත්තේ කිරිබඩ පව්ව ලෙසිනි. 1935 වර්ෂයේදී මෙම ස්ථානය කටක ෙච්තිය ලෙස හඳුනාගෙන ඇත. පේසාවන් 03 ක හා වාහල්කඩ එකක අවශේෂ සොයාගෙන ඇත. මෙය මෙරට ඉදිවූ පුරාණතම ස්‌ථූපයකි.
ආරාධනාගල
මහාවංශය පවසන පරිදි (පරිච්ඡේද 13 ගාථාව 20) මිහිඳු හිමි ඇතුළු ධර්මදූත පිරිස දෙවනපෑතිස්‌ රජු හමුවීමේ අපේක්‌ෂාවෙන් රැඳී සිටි ගිරි ශීර්ෂයයි. අඹතලය ලෙස වංශකතාව මෙය දක්‌වයි. මිහිඳු හිමියන්ගේ බණ දේශනාව ඇසීමට පැමිණෙන ලෙස ආරාධනා කළ ස්ථානය මෙය බවට ද තොරතුරු පවතී.
නාගපොකුණ
(අම්බස්‌තලය දාගැබට බටහිර දෙසින් නාග පොකුණ පිහිටා ඇත. ක්‍රිස්‌තු වර්ෂ 575 - 608 කාලයේ)
පැරණි මූලාශ්‍රවල මෙය හඳුන්වා ඇත්තේ නාගසොන්ඩි පොකුණ ලෙසය. ස්‌වභාවික පර්වතයක නිර්මිත මෙම පොකුණ බැම්මකින් සහ පෙණ 5 ක් සහිත විශාල නාග රුවක්‌ (ගල් මුහුණ මත අර්ධ උන්නතව) සහිත වූ මෙම පොකුණ මිහිඳු හිමියන් විසින් පරිහරණය කර ඇත. දෙවනපෑතිස්‌ රජු මෙම ස්ථානයේ සිට දිවා ආහාරය ද ලබාගෙන ඇත. මිහිඳු හිමියන් තම වස්‌ කාලයේදී මෙම පොකුණ ප්‍රයෝජනයට ගෙන ඇත. මෙය වර්තමානයේදී මැද මළුව ලෙස හඳුන්වන පෙදෙසේ දක්‌නට හැකිය.
සේල චෛත්‍ය
මිහිඳු හිමියන් මිහින්තලයේදී සමවත් සුවයෙන් වැඩසිටි ස්ථානයේ මෙම ස්‌ථූපය ඉදිකර ඇත. මිහිඳු හිමි සහ දේවානම්පියතිස්‌ස රජු අතර ප්‍රථම සාකච්ඡාව සිදුවන්නේ ද මෙම ස්‌ථානයේදී බව සඳහන් වේ. වටදාගෙයක්‌ තිබූ බවට ද අවශේෂයන් ඇත. මෙම ශිලාෙච්තිය පිළිබඳ තොරතුරක්‌ හබරණ දිග්ගල් සන්නසේ සඳහන්ව ඇත.
මිහිඳු ගුහාව
මහා වංශයට අනුව මිහිඳු හිමියන් වාසය කළ ගුහාවන් මිහිඳු ගුහා ලෙස හඳුන්වා ඇත. මිහින්තලේ මිහිඳු හිමි වැඩ වාසය කළ ගල්ලෙන් කුටිය මේ නමින් ප්‍රචලිතව ඇත.
මිහින්තලා මහා සෑය
වංශ කතා අනුව මහාදාඨික මහානාගරජු විසින් (ක්‍රි. ව. 7 -19 රජ කළ) පර්වතය මත අම්බස්‌තල මහා සෑය ඉදිකර ඇත. මහාචාර්ය පරණවිතානයන් ප්‍රකාශ කරන පරිදි රුවන්වැලිය සහ ඡේතවනය වැනි විශාල ස්‌ථූප ඉදිකිරීමට වඩා වැඩි වියදමක්‌ හා පරිශ්‍රමයක්‌ මෙම ස්‌ථූපය ඉදිකිරීමට වැය කර ඇත. චෛත්‍ය ඉදිකිරීමට අවශ්‍ය විවිධ ද්‍රව්‍ය මෙම ස්ථානයට සපයා ගැනීම විශ්මයජනකය. වංශ කතා අනුව (මහාවංශය පරිච්ඡේදය 35 ගාථා 70 -74) සෑය ඉදිකිරීමේදී අත්තිවාරම බිඳ වැටී ඇත. රජුගේ සත්‍යයක්‌ ක්‍රියාවකින් එම බිඳවැටීම නතර වී ඇත. රනින් හා රුවනින් වාහල්කඩ 4 ක් ඉදිකර ඇත. මැණික් කංචුකයක්‌ පූජ කර ඇත. රන් බුබුළු පළ¹ ඇත. මෙම සෑයට කළ විශ්මිත මහා පූජාවන් රැසක්‌ ගැන ද සඳහන් වේ.
මිහිඳු සෑය
මහාතූප සලපතළ මළුව ඉදිරියේ පිහිටි ගරාවැටුණු කුඩා ස්‌ථූපයකි. මෙය මිහිඳු හිමියන්ගේ ධාතූන් වහන්සේ තැන්පත් කරමින් කරන ලද්දක්‌ බව ප්‍රකාශව ඇත.
කළුදිය පොකුණ
ඇත්වෙහෙර කන්ද සහ ආනෛකුට්‌ටි කන්ද අතර පිහිටා ඇති කළුදිය පොකුණ පරිසර සුන්දරත්වයේ හා චමත්කාරයෙන් යුතු මිහින්තලේ ඇති විශිෂ්ටතම ස්‌ථානයකි. පුරාණ ලංකාවේ වාස්‌තුවිද්‍යාත්මක විස්‌කම් දැකගත හැකිය. මේ සමීපයේ ඇති අනෛයිකුට්‌ටි කන්ද අදටත් යෝගාවචර වූ බවුන්වඩන යතිවරයන්ට කදිම ක්‍ෂේම භූමියකි. මේ සමීපයේ ඇති සද්ධාතිස්‌ස රජු පෙහෙවස්‌ සමාදන් වූවා යෑයි සැලකෙන රජගිරිලෙන කන්ද හමුවේ කන්ද පුරාම ගල්ලෙන් පිහිටා ඇත. පාමුල විහාර අංග රැසක්‌ ද ඇත.
දාන ශාලාව
වත්මන් මිහින්තලා මැදමළුවේ ඇති දාන ශාලාව (බත්ගෙය) අභයගිරි විහාරයේ ඇති ධානශාලාවට බෙහෙවින් සමානකම් දක්‌වයි. බත් සහ කැඳ තැබීම සඳහා භාවිත කළ ගලින් කළ බත් ඔරුවක්‌ ද දක්‌නට ඇත. මෙවැනිම බත්ඔරු අනුරාධපුර පැරණි දාන ශාලාව අසලින්ද හමුවී ඇත.
මිහින්තලේ සෙල්ලිපි
මිහින්තලයේ ඇති විවිධ සෙල් ලිපි පිළිබඳව එච්. සී. පී. බෙල්, ඒ. එම්. හොර්කාට්‌, හෙන්රි පාකර් සහ සෙනරත් පරණවිතාන ආදි දෙස්‌ විදෙස්‌ ප්‍රාමාණික විද්වතුන්ගේ සුවිශේෂී අවධානයක් සහ විධිමත් විමර්ශනයක්‌ යොමුවී ඇත. යථෝක්‌ත සෙල් ලිපිවලින් හෙළිකරන තොරතුරු අනුව ඓතිහාසික වූ ජාතික වැදගත් කරුණු රැසක්‌ අනාවරණය වේ. තත්කාලීන පාලන විවිධක්‍රම විහාරාරාමවල ආදායම් සහ පරිපාලනය වැටුප් සහ වේතන ක්‍රම නියම කිරීම විධිමත් ගිහි පැවිදි සමාජ සම්බන්ධතා සහ සමකාලීන සමාජ ආර්ථික ආගමික සංස්‌කෘතික සහ දේශපාලන තොරතුරු නිවැරැදි ලෙස දැනගත හැකිය. ඉදිකටු සෑය ප්‍රදේශයෙන් හමුවූ තඹ පත්තිරුවලින්ද තත්කාලීන තොරතුරු රැසක්‌ හෙළිදරව් වේ.
මැදමළුවේ ඇති පුවරු ලිපි 2
මිහින්තලේ මැදමළුවේ පිහිටි කදිම නිමාවක්‌ පෙන්වන පුවරු ලිපි දෙක ක්‍රි. ව. නමයේදී පමණ (ක්‍රි. ව. 956-972) හතරවැනි මිහිඳු රජු විසින් කරන ලද්දකි. භික්ෂූන් වහන්සේ පැවතිය යුතු ආකාරය සහ ආරාමවල විධිමත් පාලන ක්‍රමවේදයන් පිළිබඳව දීර්ඝ විස්‌තරයක්‌ මෙහිදී සපයයි. මෙය එවකට රටේ පාලකයා සහ භික්ෂූන් වහන්සේ අතර පැවැති සුහද හා නම්‍යශීලී පොදු එකඟතා සහ කථිකාවතක්‌ පැවැති බවට කදිම නිදසුනකි. ඒ අසල භික්ෂූන් වහන්සේ එක්‌රැස්‌ වූ රැස්‌වීම් ශාලාව ද (සන්නිපාත ශාලාව) දක්‌නට ඇත.
එස්‌.එම්.සිරිවර්ධන - මහව
Divaina-
පුරා මාස තුනකට ආසන්න කාලයක් ‘රසවිත’ හරහා ඔබට කොටස් දොළහකින් යුතුව සවිස්තරව ගෙනා කැලණි ගඟේ උපත සොයා යන ගමනේ අවසාන සනිටුහන් කරන වාර්තාව මෙයයි.ඔ කල්‍යාණිය දියඹ සිප ගන්නා මෝදර මෝය කටේ සිට ගඟට සමාන්තරව ගම් නියංගම්, මං මාවත්, වතුයායන් අතරින් දින කිහිපයක් පුරාවට සිදුකළ ගවේෂණාත්මක වාර්තාකරණයේ අවසන් නිගමනය සමඟින් කැලණි නදියේ සැබෑ උපත සොයා අපි වන රක්‍ෂිතවලට ගොඩ වැදුණෙමු.
පසුගිය සතියේ අප අවසන් කළේ මස්කෙළිය ඔයට උපත දෙන මා උස්සාකැළේ ජලාශය සහ එය පෝෂණය කරන සමනල රක්‍ෂිතයේ ජල පෝෂක ඉසව් පිළිබඳ සවිස්තරව තොරතුරු ගෙන හැර පාමිනි. පොල්පිටියේ ගංගා දෙකක එකතුවෙන් ගමන් කරනා කැලණි නදිය සම සමව පෝෂණය කරන්ෙන් මස්කෙළිය ඔය සහ කෙසෙල්ගමු ඔයයි. එකම ඉසව්වක එකම මාර්ගයක දෙපැත්තේ පිහිටි මෙම ගංගා යුගලය පොල්පිටියේ සිට සමාන්තරව වෙන් වෙන්ව ගමන් කළද අවසාන ඉසව්ව වන විට එම ගංගා යුගලය එකිනෙකට වෙනස් දේශගුණික හා පාරිසරික තත්ත්වයන් පිරුණු ලංකාවේ සුප්‍රසිද්ධ වන රක්‍ෂිත දෙකකින් ආරම්භ වන බවේ සත්‍යතාව සොයා අප එහි මූලාරම්භය සොයා පියමැන්නේ දරුණු අවදානම් තත්ත්වවලටද මුහුණ දෙමිනි.
අතීත කාව්‍යයක අප ඔබ සැම අසා අැත්තේ ‘‘මහවැලි, කැලණි, කළු, වලවේ ගංගා, සමනොල ගිර කුළින් පැන නැංගා’’ ලෙසිනි. නමුත් ගවේෂණාත්මක සංචාරක වාර්තාකරණයේ යෙදෙන අපි එම කාව්‍යය අසත්‍යයක් බව මින් පෙරද සඳහන් කළෙමු. මන්දයත් මහවැලි සහ වලවේ ගඟේ උපත සිදුවන්නේ හෝර්ටන්තැන්නෙන්. තවද කැලණි ගඟට සමව උපත දෙන්නේ ගවරවිල සහ හෝර්ටන්තැන්නේ කිරිගල්පොත්ත දකුණු බෑවුමෙන් බව මෙහිදී අපි සොයා ගත්තෙමු.
තවද කළු ගඟේ ආරම්භය සිදුවන්නේ සමනල කන්දෙන් බවද අසත්‍යයක් වන අතර කළු ගඟේ මුල් දියවර පැන නගින්නේ බෑණ සමනලින් වන අතර එහි ප්‍රධාන පෝෂකයක් වන කුරු ගඟ හීන් පිදුරුතලාව සහ මහ පිදුරුතලාව පිහිටි ඉසව්වෙන් පටන් ගන්නා වග අපි අත්දැක ඇත්තෙමු. කුතුහලය සහ ත්‍රාසය දනවන මෙම ගංගාවන්හි උපත සොයා යන ගමනේදී අප මීට පස් වසරකට පෙර වලවේ ගඟේ උපත සොයා ගත්තේ හෝර්ටන්තැන්නේ නොකිළිටි ඉසව්වක පය තබමිනි. එලෙසම කල්‍යාණියේද උපත සොයා අප හෝර්ටන්තැන්නේ කිරිගල් පොත්ත කන්දේ දකුණු බෑවුමෙන් ගමන පටන් ගත්තේ විස්මය දනවනසුළු දිය සීරා සහ ජල උල්පත් ගණනාවක් පිරුණු වගුරු මතිනි.
පොල්පිටියේ සිට ඇබර්ඩීන් ඇල්ල හරහා නෝර්ටන් පාලම අසලට පැමිණි අප කාසල්රි ජලාශය වෙත ගමන් කළේ මීට පෙර ලිපියේදීය. පසුව අප අද ගමන ආරම්භ කළේ කාසල්රි ජලාශයේ සිටය. කාසල්රි ජලාශය, මායිම දිගේ දික් ඔය හරහා ගමන් කළ පසු නෝර්වුඩ් වෙතට අපි ළඟා වුණෙමු.
නෝර්වුඩ් යනු හැටන් නගරයේ සිට සිරිපාදේ යන විට හැරී යා යුතු ප්‍රධාන මංසන්ධිය පිහිටි නගරයයි. නෝර්වුඩ්වලින් ඉදිරියටම ගමන් කරන විට බොගවන්තලාව හරහා මාර්ගය මාරතැන්න ඔස්සේ බලංගොඩ දක්වා ගමන් කළ හැක. අනෙක් පසින් නෝර්වුඩ් සිට රොක්වුඩ් හරහා මස්කෙළියට පැමිණ නල්ලතන්නියට ගමන් කළ හැක. හැටන් සිට සිරිපාදේ යා හැකි පහසුම සහ ළඟම මාර්ගය මෙය වන අතර මෙහිදී ඔබට කාසල්රි සහ මාඋස්සා ජලාශ යුගලයේම සුන්දරත්වය දැකබලා ගනිමින් ගමන් කළ හැක. අනෙක් පසින් නෝර්වුඩ් සිට අප්කොට් හරහා ඉතා දීර්ඝ හා දුෂ්කර මාර්ගයක් හරහා අතිශය සුන්දර කඳු මිටියාවත් සහ තේ වතු අතරින් මස්කෙළියට වුව ගමන් කළ හැකිය.
නෝර්වුඩ් සිට අප මීළඟට ගමන් කළේ බොගවන්තලාව දෙසටය. මෙහිදී මාර්ගයේ වම් පස පහළින් ගලා යන්නේ කෙසෙල්ගමු ඔය වේ. මෙහිදී අප දකින ගංගාව සාමාන්‍ය වශයෙන් යුතු වන අතර ගල් කුට්ටි සහ විවිධ අතුරු ඇළ මාර්ග පවා ඊට සම්බන්ධ වන ආකාරය දැකගත හැකි විය.
මෙහිදී කෙසෙල්ගමු ඔය ජන ජීවිතයට බොහෝ සමීප බව අපි දුටුවෙමු. බොහෝ ස්ථානවල ජනතාව තම දෛනික කර්තව්‍ය සඳහා ගංගා ජලය උපයෝගී කර ගන්නා බවත්. ඇතැම් ස්ථානවල ගංගාව කුණු අපද්‍රව්‍ය වලින් අපවිත්‍ර වී තිබෙන බවත් අපි දුටුවෙමු. හැටන් සිට බලංගොඩ දක්වා ගමන් කරන බස් රථ මෙම මාර්ගය හරහා ගමන් කරන අතර එම මාර්ගයේ සමස්ත දුර කිලෝමීටර් 65කට ආසන්න වේ. නමුත් පළාත් දෙකක් අතර දිවෙන එම මාර්ගයේ ගමන් කිරීමට බොහෝ වේලාවක් ගත වන අතර ඊට හේතුව නම් මාර්ගයේ තිබෙන පටු බව හා දුෂ්කරතාවයි.
නමුත් සමස්ත මාර්ගයම නෙත පිනවන සුන්දර දර්ශන වලින් අලංකෘත වී තිබෙන බව කිවයුතුමය. නෝර්වුඩ් පසුකර කිලෝමීටර කිහිපයක් දුර ගමන් කළ පසු අප ළඟා වූයේ ටින්සින් නගරයටයි. බොගවන්තලාවේ පිහිටි ප්‍රධානතම වාණිජ ඉසව්ව මෙය වන අතර අප තවදුරටත් බොගවන්තලාව නගරය පසු කරමින් ඉදිරියටම ගමන් කළේ බොගවාන වතුයාය පිහිටි ප්‍රදේශයටයි.
මෙම ඉසව්ව පසු කරන අපට රොග්විල් වතුයායේ කෙලවර පිහිටි විශාල කඳුවැටිය දැකගත හැකි අතර එම කඳුවැටියේ උසම ස්ථානය වනුයේ මීටර් 2016ක පමණ උසින් යුත් එල්බැද්ද කන්දය. ආගරපතන සහ බොගවන්තලාව වෙන්කරන එල්බැද්ද කැලේ ඉතා විශාල දිගු කඳුවැටියකි. මෙම කඳුවැටිය බොගවන්තලාවේ හරිත කන්ද සහ සබැඳිව ඩයගම මාර්ගය මායිම දක්වා පැතිර පවතියි. එල්බැද්ද කඳු වැටියෙන් අැදහැලෙන අතිරේක දිය දහරා රාශියක් තේ වතු මැදින් ගලාගෙන ගොස් කෙසෙල්ගමු ඔය පෝෂණය කරන වග අප මීට පෙර එල්බැද්ද කඳු තරණයේදී අපි දැක ඇත්තෙමු.
බොගවාන වතුයාය දක්වා ගමන් කළ අපට මීට තෙවසරකට පමණ හරිතකන්ද තරණය කළ ආකාරය සිහියට නැගුණු අතර නැවතත් අප බොගවාන වතුයායට හරවා කර්මාන්තශාලාව දෙසට ගමන් කළේ කෙසෙල්ගමුව ඔය උඩින් ඇති පාලම මතටය.
විශාල යකඩවලින් නිර්මාණය කර ඇති මාර්ගය දුම්රිය මාර්ගයක් සඳහා යොදන පාලමක ලක්‍ෂණ ගෙන හැර පානලදී. ගල්කුට්ටි, ගස්අතු සහ විවිධ බාධක මැදින් ගලාගෙන යන කෙසෙල්ගමු ඔය විටෙක පෙණ පිඩු නගමින් ඝෝෂාකාරීව ගලයි. එහි සුන්දරත්වයට සහ අලංකාර බවට නම් කිසිදු බාධාවක් තිබුණ බව අපි නුදුටුවෙමු.
නැවතත් බලංගොඩ මාර්ගයට පැමිණි අප ඉදිරියටම ගමන් කිරීමට පටන් ගත්තේ නෝර්ත් කෝට් වතුයාය දෙසටයි. නෝර්ත් කෝට් යනු මෙම ඉසව්වේ පිහිටි අවසන් වතුයායයි. මෙම වතුයාය මායිම වනුයේ හෝර්ටන්තැන්න අභය භූමියයි. කෙසෙල්ගමු ඔය මෙම වතුයාය හරහා ගලා බසින අතර වතුයායේ ඉහළ කෙලවරින් ගංගාව අඳුරු වනළැහැබට පිවිසෙයි. එනම් ගංගාව වතුයාය දක්වා ඉදිරියට ගමන් කිරීමට පටන් ගන්නා අතර එය කෙසෙල්ගමුව ඔයේ අත්දැකීමය. නමුත් මෙහි නොපෙනෙන පැතිකඩ නම් හෝර්ටන්තැන්නේ අඳුරු නිම්නය හරහා ගලාබසින කෙසෙල්ගමුව ඔයයි. මෙහිදී අප ගූගල් සිතියම් සහ 1:50,000 මිනින්දෝරු සිතියම් වැඩිදුර අධ්‍යයනය කරන ලදී.
වැඩිදුර සිතියම් අධ්‍යයනය මගින් අප දුටුවේ ලංකාවේ දෙවන උසම කන්ද වන කිරිගල්පොත්තේ දකුණු බෑවුමෙන් ඇදහැලෙන විවිධ දියසීරා වලින් එම පතනේ පහළ පිහිටි විශාල වගුර පෝෂණය වන බවයි. එම වගුර ගූගල් ත්‍රිමාණ සිතියම් තුලින්ද චන්ද්‍රිකා සිතියම් තුළින්ද අප පැහැදිලිව දැක ගත්තේ ඒ පිළිබඳ සම්මත රූපසටහන්, මිනින්දෝරු සිතියමේ පවා පැහැදිලිව දැක ගැනීමට තිබුණු හෙයිනි.
කෙසෙල්ගමු ඔයට උපත දෙන මෙම වගුර පිහිටියේ හෝර්ටන්තැන්නේ කිරිගල්පොත්ත දකුණු බෑවුමේ තහනම් නොඉඳුල් කලාපයකය. මෙවැනි ප්‍රදේශවල පවතින මඩ තත්ත්වය සහ සංවේදී පාරිසරික පද්ධති පිළිබඳ අප ෙහාඳින් දැනුම්වත් හෙයින් මීළඟට අපට අවශ්‍ය වූයේ එම ඉසව්ව නිරීක්‍ෂණය කිරීමයි.
මන්ද කිරිගල්පොත්ත කඳු වැටිය යනු හෝර්ටන්තැන්නේ බටහිර කෙළවර පිහිටි උසම ස්ථානය හා ලංකාවේ දෙවන උසම කඳු මුදුනයි. හෝර්ටන්තැන්න කාර්යාලයේ සිට කිලෝමීටර 7ක පමණ දුරින් පිහිටි මෙම කන්දට ළඟා වීමට සම්මත සංචරණ මාර්ගයක් පවතියි. වලංගු ප්‍රවේශපත්‍රයක් ලබාගෙන උදාසනින්ම ගමන ආරම්භ කළහොත් සවස්වීමට පෙර කඳු මුදුනට ගොස් නැවත ළඟා විය හැක. මන්ද තැනිතලාමය ප්‍රදේශවලින් අඩිපාර පැවතුණද ගමන පුරාවට කුඩා වන ළැහැබවල්, මඩකඩිති හා ජල මූලාශ්‍ර පසුකර දිවෙන මාර්ගය දුෂ්කරතා වලින් පිරී පවතියි.
කැලණි නදියේ සැබෑ උපත සොයා යන මෙම ගමනේදී සොයා ගත් මූලික පසුබිම් කරුණුවලට අනුව කැලණිගඟේ සමස්ත දිග කිලෝමීටර් 145ක් පමණ ලෙසත් එය ලංකාවේ දිගින් 4 වන ස්ථානය පවතින බවත් දැන ගත්තෙමු. නමුත් මෙම ගවේෂණයේදී අප සොයාගත් කරුණු කාරණාවලට අනුව එම දත්ත වෙනස් විය යුතු බව අපි සාක්‍ෂි සහිතව දැනගත්තෙමු. නමුත් මෙම දත්ත අප විසින් සොයාගත් ගවේෂණයේ ප්‍රතිඵලය විනා සම්මත දත්ත නොවන බව මතක් කර සිටින්ෙනමු.
මහවැලි ගංගාව කි.මී. 335ක දිගින් ලංකාවේ ප්‍රථම ස්ථානයේ වැජඹෙන විට කි.මී. 164ක දිගින් යුත් මල්වතු ඔය දෙවන ස්ථානය ගනියි. කලා ඔය තෙවැනි තැන ගන්නේ කි.මී. 148ක දුරක් දක්වමින් වන අතර කැලණි ගඟ කි.මී. 145ක දුරක් සටහන් කරමින් සිව්වන ස්ථානය ගනියි. යාන් ඔය සහ දැදුරු ඔය එක සමානව කි.මී. 142ක දුරින් යුතුව පස්වන ස්ථානය ගන්නා අතර ලංකාවේ දැවැන්ත ගංගා කිහිපය වන්නේ මේවාය. මීට අමතරව වලවේ ගඟ, මාදුරු ඔය, මහ ඔය, කළු ගඟ, කිරිඳිඔය, කුඹුක්කන් ඔය, මැණික් ගඟ, ගිං ගඟ, මී ඔය සහ ගල් ඔය ගත හැකි අතර මේ සියල්ල කි.මී. 100කට වඩා දිගින් යුතු වේ.
අප මෝදර මෝය කටේ සිට කැලණි ගඟට සමාන්තරව සේදවත්ත, වැල්ලම්පිටිය, කැලණිය, කඩුවෙල, මල්වාන, හංවැල්ල, පූගොඩ, රන්වල, අවිස්සාවේල්ල, දයිගල, රුවන්වැල්ල, යටියන්තොට, කිතුල්ගල හරහා පොල්පිටිය සමනල බලාගාරය වෙත පැමිණියෙමු. පසුව එතැන් සිට සප්තකන්‍යා සහ ලක්‍ෂපාන හරහා නෝර්ටන් වෙත පැමිණ කැනියොන් හරහා මාඋස්සාවට පැමිණියේ සමස්ත ගමනේ දුර කිලෝමීටර 148කට ආසන්න දුරක් ලෙස සටහන් කරගනිමිනි.
මෙහිදී බලනවිට සම්මත කැලණි නදියේ දුර වන කි.මී. 145ට සමානකමක් දක්වන බව අප අත්දැක්කද මාඋස්සාව යනු කැලණි ගඟේ උපත නොවන බව අපි දන්නෙමු. මන්ද මාඋස්සාව යනු මස්කෙළිය ඔයේ උපත පමණි. එනම් කැලණි ගඟෙන් 50%ක් පෝෂණය කරන මස්කෙළිය ඔය පටන් ගන්නා ස්ථානයට ඇති දුර කොළඹ මෝදර සිට දළ වශයෙන් කි.මී. 145ක් හෝ 148ක් අතර පවතියි.
නමුත් කැලණි ගඟේ ඉතිරි අර්ධය පෝෂණය කරනුයේ කෙසෙලස්ගමු ඔයෙනි. එම නිසා අප පොල්පිටියේ සිට අැබර්ඩීන් ඇල්ල හරහා නෝර්ටන් පාලමට පැමිණ එතනින් කාසල්රි ජලාශයටත්, නෝර්වුඩ්, ටින්සින් සහ බොගවන්තලාව හරහා නෝර්ත් කෝට් වතුයායට පැමිණියේ සමස්ත ගමනේ දුර කි.මී. 175ක් පමණ සටහන් කර ගනිමිනි. නමුත් මෙතැන් සිට ගඟ දිගේ කිරිගල්පොත්ත දකුණු බෑවුමට ඇති දුර දළ වශයෙන් කි.මී. 8ක් පමණ වේ. එහිදී බලන කල කැලණි ගඟේ උපත දෙන අනෙක් ස්ථානය පිහිටි හෝර්ටන්තැන්න කෙසෙල්ගමු ඔයේ ආරම්භක ස්ථානයට කොළඹ මෝදර සිට ඇති මුළු දුර කි.මී. 183කට ආසන්නය. සම සමව උපත දෙන ගංගා දෙකෙන් ඈතින්ම පටන් ගන්නා ගංගාව වනුයේ කෙසෙල්ගමු ඔයයි. එසේ නම් කැලණි ගඟේ සැබෑ දුර නිතැතින්ම කිලෝමීටර 180කට වඩා වැඩිය. එනම් ලංකාවේ දෙවන දිගම ගංගාව විය යුත්තේ කැලණි ගංගාවයි.
සාමාන්‍යයෙන් ගංගාවක් යනු විවිධ දිශාවලින් එකතු වන විවිධ ජල පෝෂකවල එකතුවෙන් හටගන්නා ප්‍රධාන තෝතැන්නකි. එලෙස බලන විට කැලණි ගඟට සීතාවක ගඟ, ගුරුගොඩ ඔය, වීඔය ආදී ප්‍රධාන අවශේෂ දියදහරාවන් එකතු වේ. ඊට අමතරව මස්කෙළිඔය සහ කෙසෙල්ගමු ඔය ප්‍රධානම පෝෂක දෙකක් වන්නේ පොල්පිටියේදී මෙම ගංගා දෙකම එකට එකතුවී ඉන් පහළට කැලණි ගඟ ලෙස තනි දියවරක් ලෙස එය ගලා යාමයි. එකිනෙකට වෙනස් ස්ථාන දෙකකින් මෙම ගංගා යුගලය ආරම්භ වන බැවින් ප්‍රධාන සම්බන්ධිතය ඇති පොල්පිටියේ සිට දුරින්ම පිහිටි ස්ථානයකින් හට ගන්නා ගංගාව එම ගඟේ ප්‍රථම ආරම්භක ස්ථානය ලෙස සැලකිය හැකිය. එම නිසා කැලණි ගඟේ මූලරම්භය වන්නේ හෝර්ටන්තැන්න වන අතර ඒ අනුව බලන කල කැලණි ගඟ ලංකාවේ දෙවන දිගම ගංගාව වන්නේ කි.මී. 180කට වඩා වැඩි දුරක් සටහන් කරමින් පළාත් 3ක් හරහා දිස්ත්‍රික්ක 4ක් අතරින් ගලා යමිනි.
මත්ස්‍ය කර්මාන්තය, ප්‍රවාහන සේවය, සංචාරක කර්මාන්තය, මැණික් කර්මාන්තය, හේන් ගොවිතැන් වගාව, පානීය ජල අවශ්‍යතාව සහ ජල විදුලිය ජනනය කිරීමට මහත් පිටිවහලක් ලබාදෙන කැලණි ගඟ පූජනීයත්වයෙන්ද සැලකිය යුතු ගංගාවකි. ලංකාවේ මුල්ම සතුරු ආක්‍රමන හා අවසන් සතුරු ආක්‍රමණවලදී හෙලයන්ට යුද වැදීමට සහ සැඟවී සිටීමටත් විවිධ රාජ නිධාන ගබඩා කිරීමටත් කැලණි ගඟ උපකාරී වුණි.
ලංකාවේ පලලින් වැඩිම ගඟ වන්නේද කැලණි ගඟයි. ගංවතුර සමවලදී දැඩි ලෙස පිටාර ගලන කැලණි ගඟේ ආරක්‍ෂාවට වැඩි අවධානයක් වාරිමාර්ග අංශයෙන් යොමු කරනුයේ එදා පටන් අද වන තුරු කොළඹට අවාදානමක් විය හැකි එකම ජල මූලාශ්‍රය මෙය වන බැවිනි.
තවද කොපමණ නියං සමයක් උදාවුවද කැලණි ගඟේ බස්නාහිර කොටස කිසි විටක නොසිඳෙන බවත් එම ප්‍රදේශය ගඟේ ගැඹුර සහ උමං වැඩිම ඉසව්ව ලෙසත් අපි මෙහිදී අත්දැක්කෙමු. මතු දිනක කැලණි ගඟේ මෙම ඉසව්ව සිඳීයාවි නම් එය සමස්ත ලංකාවේම දැඩි නියඟයකට පත් වූ පසුවය. කෙසේ හෝ පුරා කොටස් 13ක් හරහා අපි ඔබව කොළඹ මෝදර මෝය කටේ සිට කැලණි ගඟේ උපත දක්වා ගෙනගියෙමු. සැබවින්ම කැලණි ගඟ යනු හෙළ අතීතය හා ප්‍රෞඪත්වය පිරුණු වර්තමානයේ වාණිජ අංශයෙන් අතිශය වැදගත් ගංගාවකි.
ශමින්ද රන්ශාන් ප්‍රනාන්දු
-ලංකාදීප- පුවතට ලියූ ලිපි මාලාවේ අවස. ලිපිය අසුරෙනි.
වනජීවී දෙපාර්තමේන්තුව මඟින් පාලනය කෙරෙන සංචාරක නිවාස සහ කඳවුරු බිම් ආශ්‍රිත සංචාරක කටයුතු තාවකාලිකව අත් හිටුවීමට තීරණය කෙරේ-
ආගමන හා විගමන දෙපාර්තමේන්තුව නැවත දැනුම් දෙන තුරු තවකාලිකව වසයි